Rouwen wordt steeds persoonlijker
Een wodka cola en een mooi verhaal: rouwen wordt steeds persoonlijker
Een wodka-cola en een streep stevige muziek, de lievelingskost van de overledene, herkenbare verhalen die tranen maar ook een lach oproepen … Stilaan komen er nieuwe initiatieven die een ander, persoonlijker afscheid mogelijk maken.
In mijn herinnering was het altijd koud en guur tijdens de begrafenissen die ik bezocht. Dat is natuurlijk onzin, de zon scheen ongetwijfeld net zo goed. En toch lijkt het of het altijd grijs was. Dat mensen niet alleen wegdoken in zakdoeken, maar ook in sjaals en onder paraplu’s. De kerken? Zo kil dat er bij elke zucht een wolkje uit onze mond ontsnapte. De koffietafel? Een zaaltje met eenzelfde uitstraling als de bezoekers: triestig. Na de meest recente afscheidsplechtigheid die ik bezocht, zwoer ik: dit niet. Niet voor mijn geliefden, niet voor mezelf.
En toch bleven sommige fragmenten van voorbije ceremonies evengoed wel plakken. Een opvallende eightiessong bijvoorbeeld, het lievelingsnummer van de overledene. Het ritme botste met de statige kerk, maar het voelde warm en herkenbaar. De twaalfjarige kleindochter die haar opa rechtstreeks aansprak. Ze vertelde wat ze nog allemaal met hem had willen doen en hoe hard ze hem miste. Of die grote vaas met sierlijke takken waaraan kleine, witte kaartjes hingen. Hierop mocht je een gedachte, een herinnering of gewoon een paar troostende woorden schrijven. Simpelweg mooi.
Kleine kantjes
Nu beleving al een tijdje hét trendwoord is en we verlangen naar authentieke ervaringen die onze zintuigen prikkelen, kan de afscheidsplechtigheid niet achterblijven. Toch levert een zoektocht op het internet vandaag nog verrassend weinig links op naar vernieuwende, persoonlijke initiatieven in ons land. Kunnen we op het toppunt van ons verdriet nog steeds niet veel meer dan een begrafenisondernemer in de arm nemen en ons doorheen een standaardprocedure laten loodsen die een klassiek en degelijk, maar vaak te weinig persoonlijk afscheid oplevert?
Lieke Biesemans gelooft dat afscheid nemen anders kan, móét zelfs. Zij schreef de voorbije vijf jaar met Stories By Mabel heel wat verhalen neer van koppels die gingen trouwen en werkte unieke huwelijksceremonies uit.
Dat kan net zo goed voor een afscheidsceremonie, vindt zij. Lieke: “Er is geen onderscheid in de vragen die ik stel voor een huwelijk of een afscheid: waarom ben je op haar verliefd geworden? Of waarom was hij fantastisch? Wat zijn haar kleine kantjes waar je mee zult moeten leven als je ja zegt? Of wat waren die kleine kantjes die je niet zo erg zult missen?
Komen mensen anders binnen? Natuurlijk, maar het palet aan menselijke gevoelens dat aan bod komt, is volgens mij bijna identiek. Je verzamelt mensen op een sleutelmoment in hun leven. Kun je hen op dat moment verbinden met woorden, dan gebeurt er iets dat zo mooi is.” Lieke ontdekte de kracht van woorden door een overlijden in haar eigen familie: toen haar nicht na een turbulente periode stierf, schreef ze, samen met haar zus, een brief aan haar nichts twee kindjes.
“We negeerden de zwarte wolken niet, maar hadden het ook over hun mama zoals wij ze hadden gekend en over alle gekke, vrolijke dingen die ze deed en zei. Mijn nonkel vertelde me hoe hij al die kleine dingen was vergeten. Ook vandaag vinden haar kinderen nog steeds troost in de brief. Daardoor besefte ik wat woorden kunnen doen: ze kunnen een hart hard raken.”
Een paar jaar geleden boomden de Pinterest-huwelijken. Plots wou iedereen een lange, houten tafel, witte vlaggetjes, een boho jurk, houten bewegwijzering en selfmade limonade. Intussen is ook ‘funeral’ trending op Pinterest en kun je je verliezen in inspiratie voor de gepaste songs, teksten, rouwkaartjes en aandenkens, bloemstukken en aankleding. Alleen krijg je bij een huwelijk maanden voorbereidingstijd, een afscheid grijpt je onverwacht bij de keel. Daar is de Gentse Kimberley Geldhof van Table Stories zich van bewust. Na het verlies van haar papa ging ze op zoek naar schoonheid in het afscheid nemen. Intussen helpt ze mensen bij het grafisch werk en de koffietafel, maar ook bij de ondersteuning, persoonlijkheid en creativiteit in een ceremonie. Kimberley: “Na een overlijden moet alles enorm snel gaan. Er zijn zoveel mogelijkheden voor een persoonlijk afscheid, maar ze bereiken de mensen meestal niet. Middenin je verdriet het hoofd koel houden en op zoek durven gaan naar alternatieven, het is niet iedereen gegeven.”
De Antwerpse Kim Van der Heyden (32) slaagde daar wel in. Zij verloor haar vader heel plots door een ongeluk. “Het feit dat ik mijn vader een afscheid heb kunnen geven dat helemaal bij hem paste en hem heb kunnen eren en vieren op de meest persoonlijke manier, heeft mij een stuk controle gegeven over datgene waar ik geen controle over had.” Zo wou Kim bijvoorbeeld geen traditionele begroeting, ceremoniewagen of koffietafel. In plaats daarvan organiseerde ze een ceremonie om 19.30 uur ’s avonds, werd de urne getransporteerd met een Mini Cooper naar de stamkroeg van haar vader en schonk ze er wodka-cola zero, zijn favoriete drankje, tot ver na middernacht.
De uitwerking deed ze samen met Lieke. “Kim belde me van bij de begrafenisondernemer om een samenwerking te bekijken. Die man was daar verbolgen over. Hij was een andere procedure gewend, maar Kim is heel rechttoe-rechtaan en was bovendien overtuigd van de ingrediënten. Ze reduceerde de job van de man tot het verzorgen van het lichaam, de verassing en de administratie.”
Dat Lieke, Kimberley en nog enkele anderen het traditionele afscheid willen herbekijken, is slechts een logisch gevolg van een trend die al langer speelt in het buitenland. Vooral Nederland is koploper in het uitproberen van alternatieven. Ze durven het niet alleen anders doen, ze stellen de standaardprocedures en ook de geldende prijszetting in vraag. De Nederlandse Suzanne van Bij Afscheid gaat voor transparantie. Zij schrijft op haar website dat een uitvaart doorgaans tussen de 5.000 en 10.000 euro kost, maar dat het prijskaartje niet zo stevig hoeft te zijn. Zij rekent enkel een vast begeleidingstarief van 2.300 euro aan, de rest rekent ze door aan inkooptarief: “In tegenstelling tot veel andere uitvaartondernemers bereken ik geen marge op wat we moeten inhuren of kopen, zoals een kist of andere benodigdheden. Voor mij is dat een principekwestie, net als transparantie.”
Van kruisjesconfetti tot diy-doodskist
De gemiddelde Vlaming mag dan wel een Pinterest-pagina hebben, behalve wat diy-ideeën verzamelen lijkt het niet zo evident om de juiste personen te vinden die je bij je afscheid kunnen helpen. Een online databank zoals het Nederlandse 1001 Lichtjes zou al enorm kunnen helpen.
Liesbeth Steur verzamelde zes jaar geleden al een resem creatieve zielen en mogelijkheden voor een ander afscheid. Tussen het aanbod bijvoorbeeld kruisjesconfetti, wensbootjes, assieraden, biologisch afbreekbare urnen, herinneringsdoosjes, natuurbegraafplaatsen en zelfs een wandkast die je kunt ombouwen tot een doodskist. “Nederland staat al zoveel verder”, bevestigt Lieke. “Doorheen de jaren kwam er een aantal creatievelingen op mijn pad waarmee ik een verschil kan maken, maar ik ben er zeker van dat er nog zoveel talent rondloopt. Ook die wil ik vinden.” Tussen de creatievelingen waarmee Lieke intussen werkt onder andere de broers Mathieu & Guillaume die met hun akoestische gitaar en zalvende stemmen troosten, Sofie die rouwbloemen verwerkt tot kunstwerkjes, Nina Crebas, een rouwfotografe die op een integere manier het verdriet maar ook een glimlach vastlegt. En dan zijn er nog Marion en Hendrikje van Carpet of Life die van de garderobe van je dierbare een tapijt maken.
Trouwens, waarom zou een koffietafel per definitie gelijkstaan aan een keurige stapel pistolets met ham en kaas? Kimberley van Table Stories: “Er is niks mis met een pistolet, maar wij halen die enkel boven als diegene die gemist wordt daar ook echt zot van was. We trekken het persoonlijke graag door. Zelf zie ik overal dezelfde grote lijnen bij begrafenissen. Zelfde mal, andere naam. Zonde. Afscheid nemen is pijnlijk, maar tegelijk ook extreem persoonlijk. Je verhaal kan zo mooi gebundeld worden in dat afscheidsmoment. Toen mijn papa stierf na een intense periode van zorg, vond ik het zo bruusk om hem een afscheid te geven zoals er dertien in een dozijn zijn. Het liefst had ik toen naar sport gekeken, met een flesje Jupiler in de hand, vergezeld van een boterham met gehakt.” (glimlacht)
Is er langzaam iets aan het verschuiven? Zeker. We zijn bewuster bezig met afscheid en herinneren, en durven vaker op zoek te gaan naar kleine dingen die bij de overledene passen en die tegelijk de naasten kunnen helpen om los te laten. De dood, een terminale ziekte of rouw wordt bovendien zichtbaarder en zelfs gedeeld. Niet alleen via social media, er wordt ook over gesproken. Onderschat daarbij het belang niet van een programma als Last days waarin fotografe Lieve Blancquaert vastlegt hoe verschillend mensen over de hele wereld omgaan met het einde van het leven. Ook Wim Helsen toerde de voorbije maanden met Er wordt naar u geluisterd, een voorstelling waarin hij een klungelige uitvaartbegeleider speelt. Daarover zei hij in Van Gils & gasten: “Van sommige begrafenissen heb ik genoten. Dat klinkt raar, maar omdat je met veel mensen samenzit, deel je dat verdriet. Ik heb ook al zitten huilen bij begrafenissen van mensen die ik niet ken. Dat vind ik heilzaam. Ik kom de kerk of het uitvaartcentrum anders buiten dan ik ben binnengegaan. Lichter en meer verbonden met de mensen rondom mij.”
Het lijmen van mensen
Die verbinding, het lijmen van mensen op zo’n moeilijk moment, daar streeft ook Lieke naar. “Je moet niet trouwen om gelukkig te zijn, daar is niets existentieels aan. Maar je moet wel afscheid nemen, zoveel keer in je leven, van iemand die je graag ziet. Ik geloof echt dat als wij vanuit de maatschappij dat afscheid anders aanpakken en daar leren over praten, die samenleving ook zal veranderen. Een passend afscheid brengt een streep rust.”
Zon dag kind
Deze zomer viel een ontroerend initiatief op tijdens Theater Aan Zee: een aantal kinderen ging aan boord van een schip en bracht de nacht door op zee. Deze kinderen werden stuk voor stuk al vroeg geconfronteerd met verlies. Heel vroeg in de ochtend werden ze gewekt door de Zonnekoningin. Samen zongen ze de zon op. Het was telkens weer een magische ervaring die het kind inspireerde om de dag en alles wat nog komt te vieren. Het ritueel Zon Dag Kind werd bedacht door Barbara Raes van Beyond The Spoken. Vanaf april volgend jaar wordt het ritueel op maat aangeboden voor kinderen tussen 7 en 11 jaar.
Zij doen het anders
- Lieke Biesemans werkt met Stories by Mabel unieke ceremonies uit.
www.storiesbymabel.be - Kimberley Geldhof helpt met haar Table Stories mensen bij het grafisch werk en de koffietafel, maar ook bij de ondersteuning, persoonlijkheid en creativiteit in een ceremonie.
www.table-stories.be - Tine De Donder organiseert en presenteert een persoonlijke uitvaart.
www.tinededonder.be - Met Beyond The Spoken ontwerpt Barbara Raes samen met een aantal kunstenaars nieuwe rituelen om mensen te ondersteunen bij grote en kleine kantelmomenten.
www.beyondthespoken.eu - Suzanne van Bij Afscheid is een Nederlandse begrafenisondernemer die het anders aanpakt.
www.bijafscheid.com - Merveil vertaalt verhalen, ervaringen en emoties in pakkende woorden en brengt dit in de vorm van ceremonies, vieringen en presentaties.
www.merveil.be - Niet iedereen schrijft graag of wil spreken voor een publiek. Als funerair spreker neemt Dierdre Timp van Ik Vergeet U Nooit die rol graag op zich.
www.ikvergeetunooit.be - 1001 Lichtjes biedt eigentijdse uitvaartproducten en diensten aan voor een unieke ceremonie, als herinnering of troost.
www.1001lichtjes.nl
10x bijzonder anders
Voelvormen
De keramieken ‘Voelvormen’ ontstonden toen Sofie Boonman een vriendin iets wou schenken dat haar letterlijk en figuurlijk houvast kon geven bij het voelen van haar verdriet. De vormen zijn hol en bevatten een klein vulgaatje voor bijvoorbeeld as, een briefje of een haarlok.
123,97 euro, www.koesterkamer.nl
Lichtbootjes
Op deze lichtbootjes ‘Rite de passage’ van Jurianne Matter kunnen gasten een wens of een gedachte neerschrijven. Mooi om ze vervolgens in het water te laten dobberen.
4,95 euro per stuk, www.juriannematter.nl
(k)ei
De natuur is de inspiratiebron voor kunstenares Roos van de Velde. De urn staat symbool voor vergankelijkheid en oneindigheid.
530 euro, via www.lechaperonunlimited.com
kaartjes met kleur
Griet van Studio Mira negeerde de zwarte kruisen en dito gevoelens en ontwierp een aantal afscheidskaartjes met kleur en stijl.
12 euro voor 4 stuks, www.studio-mira.be
Garderobetapijt
Wat te doen met de garderobe van een dierbare? Marion en Hendrikje van Carpet of Life zetten een groep vrouwen in Marokko aan het werk en transformeren de restjes tot een prachtig tapijt.
vanaf 295 euro, www.carpetoflife.com
Rouwbloemen
Sofie verwerkt (rouw)bloemen tot sierlijke kunstwerkjes.
prijs op aanvraag, Pressed with Love and Nature, via Instagram of Facebook
Persoonlijke kist
Het Nederlandse Beerenberg toont hoe ook een kist een uiting kan zijn van iemands persoonlijkheid. Sober of net kleurrijk, zelfs een foto of een persoonlijke tekst zijn opties.
vanaf 665 euro, www.beerenberg.nl
AAnraak-urn
Piet Stockmans ontwierp een aantal urnen, waaronder deze cilindervormige. De porseleinen urn werd bewust niet geglazuurd, waardoor ze uitnodigt om aan te raken.
132 euro, www.pietstockmans.com
GrafKeien
Axel Enthoven ontwierp een reeks bescheiden, stijlvolle graf- en urnstenen geïnspireerd op keien.
prijs op aanvraag, via www.memorystone.be
Zielenhuisjes
De ‘zielenhuisjes’ van Michel Kuipers zijn mini-urnen die gebruikt worden om een deel van de as in te bewaren, eentje voor elk van de nabestaanden.
vanaf 78 euro, www.michelkuipers.nl
Bron: Het Nieuwsblad